ટીટોડી એક અનોખી પ્રકૃતિનું રહસ્યમય પક્ષી
ટીટોડી એ મધ્યમ કદનું જળચર પક્ષી છે, તિટારી ખેતર જમીન, ભેજવાળી જમીન, તળાવોના કાંઠા અને રેતાળ પથ્થરવાળી નદીના કાંઠા, ખુલ્લા અને શુષ્ક વાતાવરણમાં જોવા મળે છે. ટીટોડી એક એવું પક્ષી છે જે બહારના હુમલાઓ પ્રત્યે ખૂબ જ સજાગ રહે છે. જે ભય અનુભવતાની સાથે જ જોરથી અવાજ કરે છે. તિત્રીનો અવાજ ઊંચો અને તીક્ષ્ણ છે.
માતૃત્વ શક્તિ અને નિર્ભયતાથી ભરેલું આ આનોખું પક્ષી ઓછું ઉડે છે અને તેનો મોટાભાગનો સમય જમીન પર વિતાવે છે. ટીટોડી ભારતના તમામ રાજ્યોમાં જોવા મળે છે. ટીટોડીનું અંગ્રેજી નામ લેપવિંગ છે અને ભારતમાં જોવા મળતી ટીટોડીનું નામ રેડ વોટલ્ડ લેપવિંગ છે. તો આવો જાણીએ ટીટોડી વિશેની માહિતી, ટીટોડીના ઈંડાનું રહસ્ય અને ટીટોડી ઝાડ પર કેમ નથી બેસતી.
ટીટોડી એ સમગ્ર વિશ્વમાં જોવા મળતા પક્ષીઓમાંનો એક મોટો જૂથ છે. આ વિશાળ જૂથ પક્ષીઓના ઘણા જૂથોમાં વહેંચાયેલું છે. જેમાંથી કુલ 9 પ્રકારની ટીટોડી દક્ષિણ એશિયામાં જોવા મળે છે અને લાલ ચામડીવાળા ટીટોડી ભારતમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.
ટીટોડીની ઉંમર 6-15 વર્ષ હોઈ છે. તે સામાન્ય રીતે 4 થી 6 ઈંડા મૂકે છે, જેમાંથી 18 થી 20 દિવસમાં બચ્ચા બહાર આવે છે. ટીટોડી પક્ષીનો પ્રજનન સમય એપ્રિલ થી જૂન ની વચ્ચેનો હોય છે, ઈંડા મૂક્યા પછી નર અને માદા બંને ઈંડાંને સેવે છે.
લાલ-ચામડીવાળી ટીટોડીની આંખોની સામે લાલ માંસનો ગણો હોય છે. માદા ટિથેરિયોની ઊંચાઈ નર કરતા નાની હોય છે અને રંગ નિસ્તેજ હોય છે.
ટીટોડી બાહ્ય હુમલાઓ માટે સતત સતર્ક રહે છે; જ્યારે તેને ખતરો લાગે છે, ત્યારે તે જોરથી અવાજ કરે છે અને હુમલાખોર પર હુમલો કરે છે. જો કોઈ બાહ્ય પ્રાણી તેના માળાની નજીક આવે, તો તે તેની આસપાસ ચક્કર લગાવવા માંડે છે. તે તેના બચ્ચાને શિકારીઓથી બચાવવા માટે છલ રાચે છે. જો કોઈ શિકારી તેમના બાળકોની ખૂબ નજીક આવી જાય તો માતાપિતા બાળકોને મૃત હોવાનો ડોળ કરવા માંડે છે. આ ટેકનિક શિયાળ અને અન્ય પ્રાણીઓ પણ અપનાવે છે.
ટીટોડીની ખાસ વાત એ છે કે તે ક્યારેય ઝાડ પર બેસતી નથી. અને તે હંમેશા ઓછી ઉંચાઈ પર ઉડે છે.
નર ટીટોડી માદા ટીટોડીને આકર્ષવા માટે એરિયલ એક્રોબેટીક્સ બતાવે છે. તે ઝડપથી ઉડે અને હવામાં ડૂબકી મારે છે.
ખોરાક
ખોરાક માટે ટીટોડી ધીમે ધીમે દોડે છે અને પછી સંપૂર્ણપણે અટકી જાય છે અને સીધા ઊભા રહી શિકારને ચૌચમાં લઈ જાય છે. ટીટોડીના આહારમાં જંતુઓ, અન્ય નાના પ્રાણીઓ, હાડકા વગરના પ્રાણીઓ અને કાદવમાં ઉગતી નરમ વનસ્પતિનો સમાવેશ થાય છે.
ભારતમાં જોવા મળતી ટીટોડી દુર્લભ છે અને તેની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. ટીટોડીની સંખ્યામાં ઘટાડો થવાનું કારણ ખાલી પડેલી જમીનનો ઉપયોગ પણ છે.
ટીટોડી ઝાડ પર કેમ નથી બેસતી?
ટીટોડી વૃક્ષો પર બેસતી નથી કે ક્યારેય ઉંચી દીવાલો, થાંભલા, વાયર કે કોઈ ઉંચી જગ્યા પર બેસતી નથી. તેનું મુખ્ય કારણ ટીટોડીની શારીરિક રચના અને તેની પ્રકૃતિ છે. ટીટોડી ઝાડ પર બેસતી નથી કારણ કે તેના પંજા જમીન પર ચાલવા માટે અનુકૂળ થઈ ગયા છે. એટલે કે, ટીટોડીના પંજાની આગળ આંગળીઓ તો હોય છે પરંતુ પાછળ કોઈ આંગળીઓ હોતી નથી, જેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે ઝાડ અથવા ડાળીને પકડવા માટે થાય છે. પાછળની આંગળીની ગેરહાજરીને કારણે ટીટોડી ઝાડ અથવા કોઈ ડાળીને પકડી શકતી નથી જેના કારણે ટીટોડી વૃક્ષો પર બેસતી નથી.
ટીટોડી ઉંચી જગ્યાઓ પર પણ બેસતું નથી, તેનું મુખ્ય કારણ તિથારીની પ્રકૃતિ છે કારણ કે તિથારી ઊંચાઈ પર ઉડી શકતી નથી, તેથી તેને ઊંચા સ્થાને બેઠેલી જોઈ શકાતી નથી.
કહેવાય છે કે જો ટીટોડી તેના સ્વભાવથી વિપરીત ઝાડ પર બેઠેલી જોવા મળે તો મોટી દુર્ઘટના કે આફત આવવાના સંકેત છે. આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે ટીટોડીને હવામાન અને આવનારી આપત્તિઓનું અનુમાન થાય જાય છે, જેનાથી બચવા માટે તેની પ્રકૃતિની વિરુદ્ધ ઝાડ પર બેસે છે. જેમ સમુદ્રમાં સુનામી આવે તે પહેલા જ ત્યાંના જીવો બીજી જગ્યાએ જવા લાગે છે તેમ તેને જોઈને લોકોને ખબર પડે છે કે દરિયામાં પૂર કે સુનામી આવવાની છે.
ઘણા વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે જે દિવસે ટીટોડી ઝાડ પર બેઠેલી જોવા મળે છે તો 2 કે 3 દિવસમાં ભૂકંપ આવવાની શક્યતા છે. બીજી તરફ ગ્રામ્ય વિસ્તારના લોકો અને ખેડૂતોનું માનવું છે કે જો ટીટોડી ઝાડ પર બેસી જાય તો ભૂકંપ અને મહાપ્રલય આવે છે.
ટીટોડીના ઈંડાનું રહસ્ય.
ટીટોડી સામાન્ય રીતે બે, ત્રણ કે ચાર ઈંડાં મૂકે છે. ટીટોડીના ઈંડા સાથે ઘણી પ્રાચીન માન્યતાઓ અને રહસ્યો જોડાયેલા છે, તો ચાલો જાણીએ તિથરીના ઈંડાના રહસ્ય વિશે.
1. ટીટોડીનું ઈંડું અને પારસ પથ્થર.
આપ સૌ જાણતા હસો કે પારસ પથ્થર એક ખૂબ જ રહસ્યમય અને કિંમતી પથ્થર છે જે દરેકને સરળતાથી મળી શકતો નથી, પરંતુ ટીટોડી પોતાના ઈંડા તોડવા માટે પારસ પથ્થરનો ઉપયોગ કરે છે. ટીટોડી આ પારસ પથ્થર ક્યાંથી લાવે છે તે કોઈ જાણતું નથી, પરંતુ ટીટોડી પારસ પથ્થર વિશે ચોક્કસપણે જાણે છે જેના દ્વારા તે તેના ઈંડા તોડવાનું કામ કરે છે. પારસ પથ્થરનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ધાર્મિક ગ્રંથો અને જૂની વાર્તાઓમાં પણ જોવા મળે છે, જ્યાં એવું કહેવામાં આવે છે કે જો પારસ પથ્થર લોખંડને સ્પર્શે તો તે સોનું બની જાય છે.
ભારતમાં ઘણી જગ્યાએ લોકો પારસ પથ્થર હોવાનો દાવો કરે છે અને તેની શોધ પણ કરવામાં આવી છે પરંતુ કહેવાય છે કે લોભી લોકોને પારસ પથ્થર નથી મળતો. ટીટોડીને પારસ પથ્થરની કિંમત અને ગુણવત્તા સાથે કોઈ લેવાદેવા નથી, તેને ફક્ત તેના ઈંડા તોડવા માટે પારસ પથ્થરની જરૂર છે.
2. ટીટોડીના ઇંડા અને વરસાદની માહિતી.
આધુનિક યુગમાં આપણે હવામાન વિભાગ પાસેથી હવામાન અને વરસાદની માહિતી મેળવીએ છીએ. પરંતુ તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે ટીટોડી અથવા ટીટોડીના ઈંડા પરથી પણ વરસાદ અને હવામાનની આગાહી કરી શકાય છે. ટીટોડીના ઈંડાથી વરસાદની આગાહી કરવાની પરંપરા પ્રાચીન સમયથી ચાલી આવે છે અને આજે પણ ગ્રામજનો અને ખેડૂતો ટીટોડીના ઈંડાને જોઈને કહે છે કે આ વર્ષે વરસાદ કેવો રહેશે. ટીટોડીના ઇંડા દ્વારા વરસાદ કેવી રીતે ઓળખાય છે.
લાંબા સમય સુધી ટીટોડીના ઇંડાની સંખ્યા અને સ્થાનના આધારે વિશ્લેષણ કરી, એવું જાણવા મળ્યું કે ટીટોડી ઊંચા સ્થાને અથવા ખેતરમાં ઇંડા મૂકે છે, તો તે વર્ષે ભારે વરસાદ પડે છે અને જો ટીટોડી ઇંડા નીચા સ્થાન પર (એટલે કે ખાડા માં ) મૂકે તો તે વર્ષે વરસાદ ઓછો પડે છે અને દુષ્કાળ પડવાની શક્યતા રહે છે. આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે ટીટોડી વરસાદની આગાહી કરે છે અને તેના ઈંડાને બચાવવા માટે ઊંચી જગ્યાએ ઈંડા મૂકે છે.
ટીટોડીના ઈંડાની સંખ્યા દર્શાવે છે કે આ વર્ષે કેટલા મહિનામાં વરસાદ પડશે. જો ટીટોડી 3 ઈંડા મૂકે તો 3 મહિના સુધી વરસાદ પડે છે અને જો 4 ઈંડા મૂકે તો 4 મહિના સુધી વરસાદ પડે છે. તેજ ઈંડાની સ્થિતિ પરથી ઝડપી અને ધીમા વરસાદનો અંદાજ પણ લગાવવામાં આવે છે. જેટલા વધુ ઈંડા ઉભા રહે છે, તેટલા વધુ મહિનાઓ ભારે વરસાદની સંભાવના છે અને જેટલા વધુ ઈંડા બેઠા છે, તેટલા મહિનાઓ ધીમા વરસાદની શક્યતા છે. એટલે કે જો બે ઈંડા ઉભા હોય અને બે ઈંડા બેઠા હોય તો 2 મહિના સુધી ભારે વરસાદ અને 2 મહિના સુધી ધીમો વરસાદ પડે છે.
ખેડૂતો પ્રાચીન સમયથી ટીટોડીના ઈંડા પરથી વરસાદની આગાહી કરતા આવ્યા છે. પરંતુ વૈજ્ઞાનિકો તેને અવૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ ગણાવીને ફગાવી દે છે. પરંતુ તેને નકારવાને બદલે, ઘણા વૈજ્ઞાનિકો તેના પર સંશોધનની જરૂરિયાત તરફ ધ્યાન દોરે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે મૂંગા જીવોમાં પ્રકૃતિના સંકેતોને સમજવાની શક્તિ છે. જેના કારણે તેઓ આવનારી આફતો અને પ્રકૃતિમાં થતા ફેરફારોની પૂર્વાનુમાન થાય છે.
ટીટોડી પક્ષીનો ફોટો
મિત્રો હું આશા કરું છું કે તમને આ માહિતી ગમી હશે ધન્યવાદ. આવુજ કૈક નવું જાણવા માટે કમેન્ટ બોક્સ માં લખો હું મારા આગામી બ્લોગ માં જણાવીશ.